Русак Валянціна Паўлаўна

загадчык аддзела сучаснай беларускай мовы
Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа
доктар філалагічных навук, дацэнт
Тэл.: +375 (17) 270-04-76
E-mail: ulasevich_v@maіl.ru

Родилась 13 февраля 1950 года в г. Горловка Донецкой области. Окончила филологический факультет БГУ имени Ленина по специальности «белорусский и русский язык и литература» (1974). Училась в аспирантуре Института языкознания имени Якуба Коласа (1984-1985). Защитила кандидатскую диссертацию на тему «Марфаналогія дзеяслова ў беларускай мове» (1990), докторскую диссертацию «Марфаналогія ў словазмяненні і словаўтварэнні сучаснай беларускай мовы» (2004); присвоено ученое звание доцент по специальности «языкознание» (2006). Была делегатом I и II Съезда ученых Республики Беларусь (2007; 2017).

У 1972 г. залічана на працу лабарантам у аддзел сучаснай беларускай мовы і культуры мовы Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа, дзе ў розныя перыяды працавала малодшым, старшым і галоўным навуковым супрацоўнікам. Вучоны сакратар Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа НАН Беларусі (1994–2004). Загадчык аддзела сучаснай беларускай мовы Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (2006–2008); дзяржаўнай навуковай установы «Інстытут мовы і літаратуры імя Якуба Коласа і Янкі Купалы Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі» (2008–2012); Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (з 2012 г. па цяперашні час). Старшыня Беларускай нацыянальнай камісіі Агульнаславянскага лінгвістычнага атласа пры Міжнародным камітэце славістаў (з 2005 г. па цяперашні час).

Падрыхтавала трох кандыдатаў філалагічных навук.

Старшыня навукова-метадычнага семінара «Тэарэтычныя праблемы беларускага мовазнаўства» філіяла «Інстытут мовазнаўства імя Якуба Коласа» Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі (2006–2021). Старшыня савета Д 01.42.03 Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі на атрыманне вучонай ступені доктара навук па спецыяльнасцях 10.02.01 – беларуская мова, 10.02.02 – руская мова, 10.02.03 – славянскія мовы (2022). Член савета Д 02.01.24 пры БДУ на атрыманне вучонай ступені доктара навук па спецыяльнасці 10.02.03 – славянскія мовы, 10.02.19 – тэорыя мовы па філалагічных навуках (2022). Член навуковай секцыі «Псіхалагічныя і педагагічныя навукі» ГЭС № 8 «Сацыяльна-эканамічныя, гуманітарныя і грамадскія навукі» (з 2016 г. па цяперашні час).

Узнагароды

Ганаровая грамата Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі за шматгадовую навуковую дзейнасць у галіне беларускага мовазнаўства, распрацоўку актуальных праблем беларускай марфаналогіі і граматыкі, падрыхтоўку фундаментальных лексікаграфічных прац для забеспячэння патрэб сучаснай моўнай практыкі (пастанова Бюро Прэзідыума НАН Беларусі ад 16.11.2009 г. № 622).

Лаўрэат конкурсу «Топ-10» вынікаў дзейнасці вучоных Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі ў галіне фундаментальных і прыкладных даследаванняў за 2017 год (пастанова Бюро Прэзідыума НАН Беларусі ад 10.01.2018 № 4).

Медаль Францыска Скарыны (Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 11 мая 2018 г.).

Памятны знак «У гонар 90-годдзя Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі» (старшыня Прэзідыума Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. Распараджэнне ад 15.01.2020 г. № 7).

Грамата Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь за значны ўклад у распрацоўку актуальных праблем беларускага мовазнаўства, укараненне вынікаў даследаванняў у адукацыйны працэс, плённае супрацоўніцтва з установамі адукацыі рэспублікі (11 лютага 2020 г. № 14-у).

Сфера навуковых інтарэсаў – фаналогія, фанетыка, акцэнталогія, марфалогія, лінгвагеаграфія.
 
Манаграфіі
  1. Русак, В.П. Марфаналогія сучаснай беларускай мовы ; рэд. А.І. Падлужны. – Мінск: Беларуская навука, 2003. – 316 с.
  2. Русак В.П. Марфаналогія словазмянення і словаўтварэння сучаснай беларускай мовы. – Мінск: Беларуская навука, 2012. – 429 с.

Вучэбна-метадычныя выданні

  1. Русак, В.П. Варыянтнасць дзеясловаў з чаргаваннем апошняга зычнага асновы / В.П.Русак, М.Р. Суднік [і інш.] // Пытанні культуры пісьмовай мовы / рэд. А. І. Падлужны. – Мінск: Народная асвета, 1991. – 175 с. Б-ка настаўніка беларускай мовы і літ. /  С. 121–132.
  2. Русак, В.П. Марфаналогія / В.П. Русак, З.І. Бадзевіч //  Сучасная беларуская мова. Марфеміка. Марфаналогія. Словаўтварэнне. – Мінск : БДУ, 2017. – 227 с. / С. 74–106.
  3. Русак, В.П. Дзеяслоў / В.П. Русак, З.І. Бадзевіч [і інш.] // Сучасная беларуская мова. Марфалогія. – Мінск: БДУ, 2018. – 323 с. / С. 141 – 206.

Дапаможнікі для школы

  1. Русак, В.П. Літаратура ХХ ст.: Залатая пяцёрка / В.П. Русак, П.М. Лапо [і інш.] Беларуская літаратурная спадчына: анталогія. У 2 кн. Кн. 1. Мінск: Беларус. навука, 2011. – 1029 с.; 76 ул.-выд. арк. / 19 ул.-выд. арк.
  2. Русак, В.П. Паэзія / В.П.Русак, П.М. Лапо [і інш.] //  Беларуская літаратурная спадчына: анталогія. У 2 кн. Кн. 2. Мінск: Беларус. навука, 2011. – 944 с.; 70,6 ул.-выд. арк. / 17 ул.-выд. арк.
  3. Русак, В.П. Беларуская літаратура: дадатковае чытанне: 5 клас / уклад. В.П. Русак, С.А. Курбанава [і інш.]. – Мінск: Беларус. навука, 2016. – 359 с.; 22,5 ул.-выд. арк. / 5,5 ул.-выд. арк.

Даклады на з’ездах славістаў

  1. Русак, В.П. Лінгвагеаграфія славянскіх марфаналагічных з’яў у матэрыялах Агульнаславянскага лінгвістычнага атласа / Русак В.П. Мовазнаўства. Літаратуразнаўства. Фалькларыстыка: ХІV Міжнародны з’езд славістаў (Охрыд, 10–16 верасня 2008 г.): даклады беларус. дэлегацыі / Нац. акад навук Беларусі, Беларускі камітэт славістаў. – Мінск: Права і эканоміка, 2008. – 336 с. / – С. 201–216.
  2. Русак, В.П. Марфаналогія беларускай мовы ў агульнаславянскім кантэксце: лінгвагеаграфічны аспект / В.П. Русак // Марфаналогія беларускай мовы ў агульнаславянскім кантэксце: лінгвагеаграфічны аспект / Даклад на ХV Міжнар. з’ездзе славістаў (Мінск, 20–27 жніўня 2013 г.). – Мінск: Права і эканоміка, 2013. – 26 с.
  3. Русак, В.П. Беларускае аканне ў агульнаславянскім кантэксце: па матэрыялах выпуска «Рэфлексы *а» Агульнаславянскага лінгвістычнага атласа / В.П. Русак // Мовазнаўства. Літаратуразнаўства. Фалькларыстыка: ХVІ Міжнар. з’зд славістаў (Бялград, 19–27 жніўня 2018 г.): даклады беларус. дэлегацыі / Нац. акад навук Беларусі, Беларускі камітэт славістаў. –  Мінск: Права і эканоміка, 2018. – 429с. / С. 175–195.

Раздзелы ў калектыўных манаграфіях

  1. Русак, В.П. Вуснае дыялектнае маўленне: Віцебская вобл.; Вуснае літаратурнае маўленне  / В.П. Русак,  В.Г. Бурлыка, Л.Ц. Выгонная, Г.В. Лосік  // Вусная беларуская мова; рэд. А.І. Падлужны. – Мінск: Навука і тэхніка, 1990. – 270 с. / С. 133–173; 233–250.
  2. Русак, В.П. Прадмова. Частка 2. Марфаналогія / В. П. Русак, А. М. Астапчук [і інш.] // Раслінны свет. Матэрыялы Агульнаславянскага лінгвістычнага атласа ; рэд. В. П. Русак. – Мінск: Права і эканоміка, 2008. – 173 с. / 3–13, 153–171.
  3. Русак, В.П.  Прадмова. З гісторыі працы над Агульнаславянскім лінгвістычным атласам; Лігвагеаграфія славянскіх марфаналагічных з’яў у ягадных найменнях АЛА / В.П.  Русак, А.М. Астапчук [і інш.] // Матэрыялы Агульнаславянскага лінгвістычнага атласа: Раслінны свет ; рэд. В.П. Русак. – Мінск: Права і эканоміка, 2009. – 341 с. / С. 3–14; 123–159; 286–320.
  4. Русак, В.П. Уводзіны. Раздзелы 1; 7; Заключэнне / В. П. Русак, К. Д. Ганчарэнка [і інш.] // Дынаміка літаратурнай нормы сучаснай беларускай мовы ; рэд В.П. Русак. – Мінск: Беларуская навука, 2015. – 440 с. / 3–56; 344–355; 359–379.
  5. Русак, В.П. Марфаналогія / В. П. Русак, А. І. Падлужны [і інш.]  // Кароткая граматыка беларускай мовы. Ч.1.Фаналогія. Марфаналогія. Марфалогія ; рэд. А. А. Лукашанец. – Мінск: Беларус. навука, 2007. – 351 с. / С. 46–104.
  6. Русак, В.П. Сказ. Просты сказ. Спосабы перадачы чужаслоўя / В. П. Русак, А. Я. Міхневіч [і інш.] // Кароткая граматыка беларускай мовы. Ч. 2. Сінтаксіс / рэд. А.А. Лукашанец. – Мінск: Беларус. навука, 2009. – 240 с. / С. 28–90, 206–212.
  7. Русак, В. П. Марфаналогія словаўтварэння / В.П. Русак // Сучасная беларуская мова. Хрэстаматыя : дапаможнік. У 2 ч. Ч. 1. Фанетыка. Фаналогія. Арфаэпія. Графіка. Арфаграфія. Лексікалогія. Лексікаграфія. Фразеалогія. Марфеміка. Марфаналогія. Словаўтварэнне. Марфалогія / склад.: А. Л. Садоўская [і інш.]. – Мінск : БДУ, 2022. – 319 с. / – С. 220–227.
  8. Жыццёвы лёс Браніслава Тарашкевіча (1892–1938) / Нац. акад. навук Беларусі, Цэнтр даслед. Беларус. культуры, мовы і літ., Ін-т мовазнаўства імя Якуба Коласа; уклад. Л. А. Ліхадзіеўская, В. П. Русак, В. Л. Татур; навук. рэд. В. П. Русак. – Мінск : Беларуская навука, 2023. – 330 с.

Агульнаславянскі лінгвістычны атлас

  1. Русак В. П. Общеславянский лингвистический атлас. Серия фонетико-грамматическая Выпуск 3. Рефлексы *ьr, *ъr, *ьl, *ъl. – Варшава, 1994. – 164 с.

Навуковыя артыкулы

  1. Русак, В.П. Фонетический фонд белорусского языка как оптимальная совокупность образцов речи / В. П. Русак // Исследования по славянской диалектологии. Вып. 14. Фонетический аспект изучения славянских диалектов; отв. ред. Л. Э. Калнынь. – Москва: Ин-т славяноведения РАН, 2009. – 344 с. – С. 183-193.
  2. Русак, В.П. Беларуская фанетычная школа: пераемнасць і перспектывы / В.П. Русак / Наука и инновации, № 8 –  Минск, 2010.
  3. Русак, В.П. Агульнаславянскі лінгвістычны атлас – дасягненні і перспектывы лінгвагеаграфіі / В. П. Русак //  Dialog pokoleń / Z prac Towarzystwa Kultury Języka; pod red. E. Wierzbickiej-Piotrowskiej. – Warszawa: Druk i oprawa Uniwersytetu Warszawskiego, 2015. – S. 323–330.
  4. Русак, В. П. Специфика лексической интерференции в белорусском языке в полилингвальной ситуации / В. П. Русак // Исследования по славянской диалектологии. Вып. 22. Славянские диалекты в условиях межэтнического пограничья. – Москва: Институт славяноведения РАН, 2020. – 168 с. / С. 66–77.
  5. Русак, В.П. Марфаналагічны аспект засваення новых слоў сучаснай беларускай літаратурнай мовы / В.П. Русак / Univerzita Mateja Bela v Banskej Bystrici ; редактор Виктория Ляшук. – Банска Быстрыца : Belianum, 2018. – 253 с. / S. 62–69.
  6. Русак, В. П. Лингвогеография белорусского аканья: по материалам выпуска «Рефлексы *а» «Общеславянского лингвистического атласа» / В. П. Русак // Труды Института русского языка им. В. В. Виноградова / Российская академия наук, Институт русского языка имени В. В. Виноградова ; гл. ред. А. М. Молдован ; отв. ред. номера Т. И. Вендина. – М. : Чеховский Печатный Двор, 2023, № 3 (37). – 127 с.; С. 50–61.
  7. Русак, В. П.  Сучасныя магчымасці даследавання фанетыкі і арфаэпіі беларускай літаратурнай мовы / В. П. Русак // Беларуская лінгвістыка / Цэнтр даслед. беларус. культуры, мовы і літ., Ін-т мовазнаўства імя Якуба Коласа ; рэдкал. : І. Л. Капылоў (гал. рэд.). – Мінск : Беларуская навука, 2023. – Вып. 91.
  8. Русак, В. П. Грані вершаванага коласаўскага слова / В. П. Русак // Вялікі пясняр беларускага народа Якуб Колас – адзін са стваральнікаў сучаснай беларускай літаратурнай мовы: зб. навук. арт. / Нац. акад. навук Беларусі, Цэнтр даслед. Беларус. культуры, мовы і літ., Ін-т мовазнаўства імя Якуба Коласа. – Мінск : Беларуская навука, 2023. – С. 73–87.