У 1977 г. скончыла Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт імя У. І. Леніна (філалагічны факультэт), атрымаўшы дыплом з адзнакай.

З 15.08.1977 г. залічана на працу ў сектар рускай мовы Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа АН БССР на пасаду стажора-даследчыка; працавала малодшым навуковым супрацоўнікам, навуковым супрацоўнікам сектара рускай мовы, старшым навуковым супрацоўнікам, вядучым навуковым супрацоўнікам аддзела беларуска-рускіх моўных сувязей. З 01.12.2010 да 01.12.2020 – загадчык аддзела беларуска-рускіх моўных сувязей. У цяперашні час – вядучы навуковы супрацоўнік гэтага аддзела.

У 1989 г. абараніла кандыдацкую дыссертацыю на тэму “Старославянизмы (церковнославянизмы) в современных белорусском и русском литературных языках: формальные, семантико-стилистические и функциональные сходства и различия” па спецыяльнасцях 10.02.01 – руская мова і 10.02.02 – беларуская мова.

1990–2021 – член вучонага савета інстытута.

1998–2004 – вучоны сакратар Экспертнага савета № 7 (пазней № 28) ВАК Беларусі па філалагічных навуках (мовазнаўства).

2010–2021 – член Беларускага камітэта славістаў.

З 1992 г. – адказны сакратар навуковага часопіса “Беларуская лінгвістыка”.

З 2009 г. – член навукова-метадычнага семінара “Тэарэтычныя праблемы беларускага мовазнаўства”.

З 2017 г. – член рабочай групы інстытута па правядзенні лінгвістычных экспертыз.

Узнагароджана Ганаровай граматай Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі за шматгадовую плённую навуковую дзейнасць у галіне ўсходнеславянскага мовазнаўства і ў сувязі з 90-годдзем з дня заснавання Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа (2019); Граматай аддзялення гуманітарных навук і мастацтваў НАН Беларусі за высокі прафесіяналізм, шматгадовую добрасумленную працу і ўзорнае выкананне абавязкаў у якасці адказнага сакратара «Беларускай лінгвістыкі» і ў сувязі з 50-гадовым юбілеем часопіса (2023).

Удастоена ганаровага звання лаўрэата Міждзяржаўнай прэміі “Зоркі Садружнасці” за 2023 год, заснаванай Міждзяржаўным фондам гуманітарнага супрацоўніцтва дзяржаў-удзельніц СНД.

1. Николаева, О. М. Словообразование / О. М. Николаева // Функционирование русского языка в близкородственном языковом окружении / ред. кол. Г. П. Ижакевич, Н. Г. Озерова, Г. П. Пивторак. – Киев : Наукова думка, 1981. – С. 301–306.
2. Николаева, О. М. Раздел «Р–Т» / О. М. Николаева // Белорусско-русский паралексический словарь-справочник: Пособие для учителя / И. В. Войнич, Л. П. Кунцевич, Л. А. Мельникова [и др.]; Под ред. А. Е. Михневича. – Минск : Народная асвета, 1985. – С. 252–306.
3. Николаева, О. М. Из истории изучения русско-белорусских языковых отношений / О, М. Николаева // Русский язык в Белоруссии / А. Е. Михневич, Л. А. Мельникова, В. М. Свежинский и др.; Под ред. А. Е. Михневича. – Минск : Наука и тэхника, 1985. – С. 240–271.
4. Николаева, О. М. Категория числа в русском и белорусском языках / О. М. Николаева // Сопоставительное описание русского и белорусского языков. Морфология /А. Н. Булыко, И. В. Войнич, Т. В. Кузьменкова и др. – Минск : Навука і тэхніка, 1990. – С. 52–97.
5. Николаева, О. М. Стилистика / О. М. Николаева // Культура русской речи в вопросах и ответах / Т. В. Кузьменкова, Л. П. Кунцевич, А. А. Лукашанец и др.; под ред. А. Е. Михневича. – Минск : Народная асвета, 1996. – С. 187–214.
6. Николаева, О. М. Сопоставительная характеристика лексики; Лексическая интерференция; Словообразовательная интерференция; Двуязычие в сфере быта и во внутрисемейном общении / О. М. Николаева // Типология двуязычия и многоязычия в Беларуси / Нац. акад. наук Беларуси. Ин-т языкознания им. Я. Коласа, Бел. респ. фонд фундамент. исслед.; Под ред. А. Н. Булыко, Л. П. Крысина. –  Минск : Беларуская навука, 1999. – С. 31–43; 73–83; 83–88; 220–234.
7. Нікалаева, В. М. Лічэбнік / В. М. Нікалаева // Кароткая граматыка беларускай мовы. Фаналогія. Марфаналогія. Марфалогія. У 2 ч. – Ч. 1. / навук. рэд. А. А. Лукашанец. – Мінск : Беларуская навука, 2007. – С. 252–287.
8. Нікалаева, В. М. Лічэбнік / В.М. Нікалаева // Граматычны слоўнік прыметніка, займенніка, лічэбніка, прыслоўя / Нац. акад. навук Беларусі, Цэнтр даслед. беларус. культуры, мовы і літ., філ. «Ін-т мовы і літ. імя Якуба Коласа і Янкі Купалы»; уклад. В. П. Русак [і інш.]; навук. рэд. В. П. Русак. – 2-е выд., дапрац.  – Мінск : Беларуская навука, 2013. – С. 1089–1096.
9. Николаева, О. М. Проблема лексикографирования специальной лексики в белорусском языкознании / И. В. Кондратеня, Л. П. Кунцевич, О. М. Николаева // Компьютерные языковые ресурсы на материале специальной лексики белорусского языка. Монография / Л. В. Рычкова [и др.]; под науч. ред. Л. В. Рычковой.  – Гродно : ГрГУ им. Я. Купалы, 2013. – С. 12–62.
10. Николаева, О. М. Введение; Словообразование имен существительных; Заключение  / О. М. Николаева // Сопоставительное описание русского и белорусского языков. Словообразование / А. В. Андреева [и др.]; науч. ред.: А. А. Лукашанец, О. М. Николаева; Нац. акад. наук Беларуси, Центр исслед. белорус. культуры, языка и лит., фил. «Ин-т языка и лит. им. Якуба Коласа и Янки Купалы». – Минск : Беларуская навука, 2014. – С. 3–5; 41–154; 442–446.
11. Николаева, О. М. Предисловие; Основные лексикографические параметры словаря; Лексико-семантические поля «Звук» и «Гук» / О. М. Николаева // Русско-белорусский системный семантический словарь. В 2 т. – Т. 1 / Нац. акад. наук Беларуси, Центр исслед. белорус. культуры, языка и лит., Ин-т языкознания им. Якуба Коласа; сост. Н. В. Лавринович [и др.]; науч. ред.: А. А. Лукашанец, О. М. Николаева. – Минск : Беларуская навука, 2023. – С. 3–18; 19–28; 321–721.
12. Избранные труды по сопоставительному исследованию лексико-семантических систем близкородственных языков / О. Г. Ванкевич [и др.]; научн. ред. И. В. Елынцева, О. М. Николаева; Нац. акад. наук Беларуси, Центр исслед. белорус. культуры, языка и лит., Ин-т языкознания им. Якуба Коласа. – Минск : Беларуская навука, 2024. – С. 3–5; 411–536.

Кніжныя выданні

1. Кунцевич, Л. П. Краткий русско-белорусского словаря экономических терминов / Л. П. Кунцевич, В. Ф. Николаев, О. М. Николаева. – Минск : Вышэйшая школа, 1993. – 46 с.
2. Николаева, О.М. Современный русско-белорусский словарь / О.М. Николаева, Т. Н. Трухан; под ред. чл.-корр. НАН Беларуси докт. филол. наук А. А. Лукашанца. – Минск : ТетраСистемс, 2011. – 568 с.
3. Николаева, О.М. Русско-белорусский словарь для младших школьников и Беларуска-рускі слоўнік для малодшых школьнікаў» / О.М. Николаева, Т. Н. Трухан; под ред. чл.-корр. НАН Беларуси докт. филол. наук А. А. Лукашанца. – Минск : Аверсэв, 2014. – 448 с.: с ил.
4. Николаева, О. М. Русско-белорусский словарь для школьников и Беларуска-рускі слоўнік для школьнікаў / О. М. Николаева, Т. Н. Трухан; под ред. докт. филол. наук., акад. НАН Беларуси А. А. Лукашанца. – 5-е изд. – Минск : Аверсэв, 2019. – 576 с.: с ил.

Артыкулы

1. Нікалаева, В. М. Праблемы адлюстравання славянскай Кірыла-мяфодзіеўскай традыцыі ў сучаснай беларускай мове / В. М. Нікалаева // Беларус. лінгвістыка. – 1992. – Вып. 41. – С. 10–13.
2. Нікалаева, В. М. Стараславянізмы і іх эквіваленты ў двухмоўным слоўніку / В.М. Нікалаева // Беларус. лінгвістыка. – 1994. – Вып. 43. – С. 46–55.
3. Николаева, О. М. Социолингвистические вопросы изучения языковой ситуации г. Минска / О. М. Николаева // Беларусістыка. Zeitschrift für aktuelle Fragen der weiß russischen Sprache. – Потсдам, 1999 / гл. ред. S. Köester-Thoma. – S. 86–102.
4. Нікалаева, В. М. Двухмоўная лексікаграфія: праблемы складання руска-беларускіх слоўнікаў / В. М. Нікалаева // Беларус. лінгвістыка. – 2011. – Вып. 67. – С. 3–14.
5. Нікалаева, В. М. Да пытання аб кантрастыўным даследаванні лексічных сістэм рускай і беларускай моў / В. М. Нікалаева // Беларус. лінгвістыка. – 2013. – Вып. 71. – С. 9–19.
6. Нікалаева, В. М. Лексіка-семантычныя палі гучання ў рускай і беларускай мовах: супастаўляльны аспект / В. М. Нікалаева // Беларус. лінгвістыка. – 2014. – Вып. 72. – С. 22–30.
7. Нікалаева, В. М. Словаўтваральны аспект вывучэння поўна- і няпоўнагалоснакаранёвай лексікі сучасных рускай і беларускай літаратурных моў / В. М. Нікалаева // Ватрослав Ягич і проблеми слов’янознавства. Збірник наукових праць. – Київ : Видавничий дім Дмитра Бураго, 2015. – С. 170–184.
8. Нікалаева, В. М. Асаблівасці семантычнага асваення італьянізмаў у беларускай мове / В. М. Нікалаева // Беларуска-італьянскае культурнае ўзаемадзеянне і праблема захавання нацыянальнай ідэнтычнасці: гістарычны вопыт і сучасныя праблемы. Зб. навук. артыкулаў / НАН Беларусі, Ін-т мовазнаўства імя Якуба Коласа; навук. рэд. С. Л. Гаранін, І. У. Ялынцава. – Мінск : Беларус. навука, 2016. – С. 150–163.
9. Нікалаева, В. М. Сінанімічныя сувязі полевых элементаў як маніфестацыя сістэмнасці лексікі / В. М. Нікалаева // Беларус. лінгвістыка. – 2017. – Вып. 78. – С. 39–55.
10. Нікалаева, В. М. Асаблівасці перакладу царкоўнаславянізмаў на сучасную беларускую мову (на матэрыяле тэксту Св. Евангелля) / В. М. Нікалаева // Віктор Іванович Григорович: життя і наукова спадщина (До 2000-річчя від дня народження): зб. наук. праць. – К. : Видавничий дім Дмітра Бураго, 2017. – С. 113–133.
11. Нікалаева, В. М. Значнасць семнага падыходу да аналізу семантыкі слова для лексікаграфіі / В.М. Нікалаева // Беларус. лінгвістыка. – 2020. – Вып. 84. – С. 22–32.
12. Нікалаева, В. М. Аб адным тыпе двухмоўнага слоўніка / В. М. Нікалаева // Беларус. лінгвістыка. – 2021. – Вып. 86. – С. 39–48.
13. Нікалаева, В. М. Аб адным тыпе двухмоўнага слоўніка. Працяг / В. М. Нікалаева // Беларус. лінгвістыка. – 2022. – Вып. 88. – С. 87–98.
14. Нікалаева, В. М. Гукаабазначэнні як сродкі мастацкай выразнасці ў мове трылогіі Якуба Коласа “На ростанях” (да 140-годдзя з дня нараджэння пісьменніка) / В. М. Нікалаева // Беларус. лінгвістыка. – 2022. – Вып. 89. – С. 57–77
15. Николаева, О. М. Опыт создания двуязычного системного семантического словаря / О. М. Николаева // Русский язык: прошлое, настоящее, будущее: аннотированные доклады, презентации, статьи. [Электронный ресурс: https://doi.org/10.48612/govor/6nfb-2k85-uvn3] / отв. ред. С.В.Лесников. – Спб. : Ред. альманаха «Говор», 2022. – № 09 (сентябрь). – С. 266–277.
16. Нікалаева, В. М. Дэталізацыя моўнай карціны свету з дапамогай вытворных слоў (на матэрыяле намінацый гучання) / В. М. Нікалаева // Беларус. лінгвістыка. – 2023. – Вып. № 91. – С. 62–69.